با یکی از دوستان آلمانی گرم صحبت بودم. از آخرین بازماندگان هولوکاوست به شمار میاید. بیشتر از لطمه ای که شخصاً دیده، دلش از جای دیگری خون بود و می گفت

» میدانی که هیتلر جنایتکار بزرگی بود و نه فقط کشور آلمان بلکه بسیاری از دیگر ممالک را به ویرانی کشاند. ولی آیا می دانی که هیتلر چگونه بزرگترین ضربه را به جامعهء آلمان وارد آورد؟

یهودی ستیزی و دگراندیش ستیزی او باعث شد که جمع کثیری از گلهای سرسبد آلمان، از مهندس و محقّق و پزشک گرفته تا شاعر و نویسنده و نقّاش، تا تاریخدان و حقوقدان و دیگر انسانهای متفکّر، خلّاق و نوآور، مجبور به ترک آلمان شوند. ماحصل نسلها سرمایه گذاری مادّی و معنوی بدین طریق از کف جامعهء آلمان به باد رفت

به حرفهایش گوش میکردم و در دل هق هق به حال و روز خودمان می گریستم

تاریخ نگارش: نهم شهریور ماه هزار و سیصد و هشتاد و هشت